Chociaż standardowym wskaźnikiem oceny masy ciała jest BMI, nie stosuje się go u dzieci. U najmłodszych należy opierać się na siatkach centylowych. Pod uwagę brany jest również wzrost. Zgodnie z tabelami nadwagę rozpoznaje się między 90. a 97. centylem. Natomiast otyłość u dzieci to wartości przekraczające zakres 97. centyla.
Jest to poważny problem zdrowotny, który wciąż narasta. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nawet 10% dzieci i młodzieży zmaga się z otyłością. W Europie jest to jeden na trzech chłopców i jedna na pięć dziewczynek.
Niestety, prognozy wskazują na to, że z roku na rok liczby te będą coraz wyższe. Jeżeli nie zostaną podjęte odpowiednie kroki, za kilka lat nawet 25% dzieci będzie zmagało się z otyłością. Należy także zdawać sobie sprawę z tego, że Polska przoduje w rankingach największego odsetka nieletnich osób zmagających się z nadwagą i otyłością.
Główną przyczyną otyłości u najmłodszych jest tryb życia, który obecnie przoduje. Mowa m.in. o braku aktywności fizycznej. Dzieci i młodzież nawet 60% swojego dnia spędzają, siedząc. Dla wielu z nich głównym sposobem spędzania wolnego czasu jest wpatrywanie się w ekran komputera lub urządzeń mobilnych (smartfonów, tabletów).
Nie tylko brak ruchu jest przyczyną otyłości u dzieci. Duże znaczenie ma również nieprawidłowe odżywianie się. Często pożywienie zawiera zbyt dużo kalorii, węglowodanów i niezdrowych tłuszczów. Problemem są także słodzone i gazowane napoje, które w bardzo krótkim czasie dostarczają dużą dawkę cukrów prostych.
Otyłość u dzieci i młodzieży jest także związana z narażeniem na długotrwały stres. Często jest to presja nakładana przez rodziców lub nauczycieli. Duże znaczenie mają relacje z rówieśnikami. Wpływ wywiera także sytuacja na świecie (np. związana z pandemią izolacja społeczna i zdalne nauczanie). Warto też pamiętać, że w niektórych przypadkach nadmierny przyrost masy ciała jest spowodowany chorobami przewlekłymi lub przyjmowaniem leków.
Skutki otyłości u dzieci są bardzo poważne. Przede wszystkim istnieje korelacja między nadmierną masą ciała w dzieciństwie i dorosłym życiu. Mówi się, że otyłe dzieci to otyli dorośli – co często się sprawdza.
Otyłość jest czynnikiem ryzyka wystąpienia wielu groźnych chorób i zaburzeń. Są to m.in.:
Otyłość ma też swoje konsekwencje psychiczne. Dzieci i młodzież z nadmierną masą ciała mogą nie akceptować swojego ciała i mieć niską samoocenę. Dodatkowo pojawia się odtrącenie przez rówieśników, a często też przemoc słowna. Takie sytuacje skutkują pogorszeniem się zdrowia psychicznego i zaburzeniami nastroju (w tym depresją).
Aby rozpoznać otyłość, należy dokonać pomiaru masy ciała i wzrostu. Wyniki trzeba zweryfikować w siatkach centylowych. Są one dostępne u lekarza, w książeczce zdrowia lub internecie. Ważne jest także regularne monitorowanie stanu zdrowia poprzez badania laboratoryjne krwi (m.in. morfologia, glukoza na czczo, kreatynina, enzymy wątrobowe) i moczu. Warto też sprawdzać ciśnienie tętnicze krwi.
Otyłość u najmłodszych wymaga leczenia. Przede wszystkim konieczna jest trwała zmiana stylu życia. Dziecko każdego dnia powinno mieć zapewnioną odpowiednią dawkę aktywności fizycznej na świeżym powietrzu. Przykład powinna dawać cała rodzina. Zamiast wpatrywania się w ekran komputera, można wybrać się na wycieczkę rowerową, długi spacer lub na basen.
Ważna jest też odpowiednia dieta. Nie może ona dostarczać zbyt dużej ilości energii, węglowodanów i tłuszczów. Jadłospis musi być dostosowany do wieku i aktywności dziecka. Muszą znaleźć się w nim świeże owoce i warzywa, ryby, chudy nabiał, orzechy i nasiona, strączki, chude mięso oraz produkty z pełnego ziarna. Należy całkowicie zrezygnować ze słodyczy, słonych przekąsek, fast-foodów i napojów słodzonych (również soków owocowych).
Jedną z metod leczenia otyłości u dzieci i młodzieży jest operacja bariatryczna (potocznie nazywana operacją zmniejszenia żołądka). Stosuje się ją, gdy inne sposoby są nieskuteczne. Kwalifikacja najmłodszych jest bardzo rygorystyczna i poprzedzona wieloma konsultacjami specjalistycznymi. Osoba poddawana operacji musi także zdawać sobie sprawę z tego, że po zabiegu konieczna jest zmiana stylu życia na zdrowszy i ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarza.